“VREDAMAN”
Unai Elorriaga
Elkar argitaletxea
Donostia.2005
Nobela honen kritika guztiek esaten dutenez, eta liburuko atzeko azalean dakarrenez, lau istorio dira liburu honen arima. Hala eta guztiz ere, nire ustez istorio bakarra da benetan, mutil batek munduaz jabetzeko prozesuaren istorioa, hain zuzen. Prozesu gogorra, baina dramatismorik gabe aurkezten digu Unai Elorriagak eta bitartean mutiltxo horren (autobiografikoa izango ote da?) asmoak eta desioak ere: “munduko pertsona inteligentena, medikuak bezala” izan nahi du, edo Magadaskarrera joan nahi duela aitarekin, guztiok, bera izan ezik, badakigu ere aita hiltzen ari dela; baina baita kontatzen digu kafesnearen errezeta ere, eta aurkezten dizkigu bere mundua osatzen duten pertsonajeak: lehengusuak, lehengusina, izeba-osaba, eta harien lagunak.
Elorriagaren lehenengo nobelan bezala, narrazioaren estiloa da protagonista. Estilo magikoa, nobelan agertzen diren protagonistak bezalaxe, baina ume baten ahotik aterata, umea baita narratzailea, haren zalantzekin munduaz jabetzeko… narrazioaren zehar hamaika aldiz “entzungo” diogu umeari honako esaera hauek: “igual”, “nik uste”, “sinisten nuen”.. eta halakoak, mundua ez baitu menperatzen eta berak badaki hori.
Narratzailea, esan dudan bezala, umea da, baina bi ahots ezberdinak erabiltzen ditu :
A) Umeak bere istorioa kontatzen duenean, narratzaile orojakilea da. Umetxo baten ikuspuntutik kontatzen dizkigu kezkak eta pasadizoak, bere mundua… baina irakurleok, nagusien hizkerara “itzulita” konturatzen gara ez duela ume baten munduaz hitz egiten, baizik eta guztion mundua azaltzen digula (horixe da, hain zuzen, Literaturaren betebeharra): Nork ez du “libelula urdin bat” harrapatu nahi izan? Nork ez du Masdagaskarrera, edo Kontxintxinara, aitarekin joan nahi izan? Nor ez da liluratu izeba-osaben ekintza gogoangarriekin?
Memento horietan ez dago denborarik , eta horregatik den-dena orainaldia kontatzen digu, ez dago geroaldirik ezta lehenaldirik.(ez bada berehalako iraganaldi burutua). Mundu magiko honetan bizi da gure narratzailea, irakurleak nobela osoan zehar igartzen duena gertatu arte, hots, aitaren heriotza. Paragrafo terrible, benetan, umea heriotzaz jabetzen denean:
“Non dago aita, osaba?Logelan?Eta osaba Pedrok esan dit trenean joan dela aita, ze gu estazio ondoan bizi gara, eta esan dit urrun joan dela eta denbora asko egongo garela ikusi gabe. Eta izeko Rosa guri begira zegoen eta osabari esan dio Ez, Pedro, holan ez. Eta gero esan dio esan egia umeari. Eta osabak bastoia mugitu du eta esan dit Hil egin da aita gaur goizean. Eta nik ez dut jakin nora begiratu eta libelulari begiratu diot, eta ez zuen trzzz egiten eta kolore gutxiago zeukan. Eta potea mugitu dut, baina libelulak ez du trzzz egin. Eta arinago mugitu dut potea, eta hego bat apurtu zaio libelulari, baina ez du trzz egin eta ez du ezer egin. Eta hor ikusi dut libelulak ere hil egiten direla.Eta hor ikusi dut aitak ere hil egiten direla, libelulak bezala. Eta amak ere bai. Eta umeak ere bai.”
Eta horren ondorioz denbora hasi da pasatzen eta liburuko azkeneko bi paragrafoek erakusten digute umeak ezagutu duela mundua, eta orain, jada, ez dago “igua”lik, ez dago “uste dut”ik , ordea, dena da absolutoa:
“Eta orain badakit ez garela Magadaskarrera joango. Eta ez garela inora joango. Aitarekin. Igeri egitera ere ez.
Aita oso ondo orraztuta egoten zen beti, eta batzuetan esaten zidan Noiz joango gara Magadaskarrera, Tomas? Eta nik esaten nion bihar.”
B) Besteen istorioak kontatzen dituenean narratzailea da lekuko narratzailea. Orduan pertsonaiak, benetan pertsonai bitxiak (baina errealak), agertzen zaizkigu ume baten ahotsatik, baina umearen interpretaziorik gabe, objektiboak dira oso. Umeak ez du epaitzen kontatzen diguna, ez du baloraziorik egiten; lekukotasunaren lez kontatzen digu ikusitakoa, edota entzundakoa. Pertsonaiek badaukate izena (ez bada Mateo lehengusuaren lagun bat: “bat oso-oso altua”).
Narratzailearekin bukatzeko aipatu beharra dago lauzpabost hizkera maila ezberdinak daudela:
1.- Komentatutakoa umearena, dibagazioaz beteta.
2.- Pertsonai zaharrenena. Oso hizkera berezia. Presarik gabekoa. Makulu-hitzez gainezkatuta. Agertzen diren agureak (Liburutegiko zaindari ohia, lagun baten osaba, apaiza…) beti daude prest hitz egiteko luzaro, eta galdera erretorika eta errepikakorrek betetzen dituzte elkarrizketa guztiak..
3.- Lehengusuena eta haien lagunena. Loturik gabeko ideiak eta bukatu gabeko esaldiek osatuta. Adibiderik argiena Gur dugu: pertsonai xelebrea da (oso ezaguna Algortan) eta hizkera zein ekintzak zoroak betetzen dituena.
4.- Lehengusinarena, izeba-osabena, eta Piedadena. Hizkera landuena eta naturalena.
Egiturari dagokionez, esan behar da istorio guztiak batera gertatzen direla. Ez dira istorio paraleloak amaieran batzen diren horietarikoak. Piedaden istorioa eta bere arkitekto ospetsuarekin izandako andregaialdia berezia izan daiteke kronologikoki, baina kontuan hartu behar dugu liburuan agertzen den Piedaden istorioa ez dela andregai izan zenaren istorioa, baizik eta horren narrazioa (Piedadek berak, asko beranduago, eginda) horregatik esan dezakegu istorio guztiek batera umearen mundua eratzen eta osatzen dutela, guztiek batera, eta horrexegatik esaten nuen hasieran istorio bakarra dela eta ez, ordea, lau istorio.
Bukatzeko esan beharra dago ni heldu nintzela liburu honetara bere "anai nagusiaren" eskutik, zera da, "SPrako tranbia"rekin maiteminduta, baina hemen badaude Tranbiari buruz hiruzpalau komentarioak eta horregatik nahiago izan dut Vredaman hona ekartzea ("Van't Hoffen ilea" gutxiago gustatu zitzaidalako), dudarik gabe, hunkigarriagoa, baina, nire uste apalean, eta nahiz eta niri asko gustatu, kalidade gutxiagokoa.
Ahaztuta neukan esatea Unai Elorriagak badaukala argitaratuta Vredaman-en ume/gazteentzako bertsioa. Semeek badaukate eta irakurri dute (gustora gainera) baina ez dut gogoratzen izenburua ("matxinsaltoa"?).
Anima zaitezte!
1.jpg)
